เงื่อนไขการรับคำฟ้องของศาลอาญาระหว่างประเทศ

โดย ปิยบุตร แสงกนกกุล
คณะนิติราษฎร์

แผนผังช่วยทำความเข้าใจ

เงื่อนไขการรับคำฟ้อง

• เขตอำนาจศาล
เขตอำนาจทางเวลา
- การกระทำที่เกิดขึ้นตั้งแต่ ๑ กรกฎาคม ๒๕๔๕
- กรณีให้สัตยาบันภายหลัง การกระทำที่เกิดขึ้นตั้งแต่วันให้สัตยาบัน เว้นแต่ประกาศยอมรับเขตอำนาจศาลย้อนหลังกลับไปได้แต่ต้องไม่ย้อนหลังไปก่อน วันที่ ๑ กรกฎาคม ๒๕๔๕

เขตอำนาจทางเนื้อหา
- ความผิดฐานฆ่าล้างเผ่าพันธุ์
- ความผิดอาชญากรรมต่อมนุษยชาติ
- ความผิดอาชญากรรมสงคราม
- ความผิดฐานรุกราน (ปัจจุบันยังไม่มีผลบังคับใช้)

เขตอำนาจทางพื้นที่และบุคคล
- การกระทำเกิดบนดินแดนของรัฐภาคีหรือรัฐที่ใช่รัฐภาคีแต่ประกาศยอมรับเขตอำนาจศาล หรือ
- ผู้ถูกกล่าวหาเป็นผู้มีสัญชาติของรัฐภาคีรัฐที่ใช่รัฐภาคีแต่ประกาศยอมรับเขตอำนาจศาล

• ผู้มีสิทธิฟ้อง (referral ; renvoi)
รัฐภาคี
คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ
- ในกรณีที่การกระทำนั้นไม่ได้เกิดบนดินแดนของรัฐภาคี และผู้ถูกกล่าวหาไม่มีสัญชาติของรัฐภาคี
- กรณีศึกษา : ซูดาน

อัยการอาจเริ่มต้นไต่สวนเองก็ได้
- อัยการเห็นสมควรเอง จึงไปขออนุญาตจากศาลแผนกก่อนพิจารณาคดี (Pre-Trial Chamber) เพื่อเปิดการไต่สวน
- บุคคลใดยื่นคำร้อง (complaint, communication) มายังอัยการ และอัยการพิจารณาแล้วเห็นสมควร จึงไปขออนุญาตจากศาลแผนกก่อนพิจารณาคดี (Pre-Trial Chamber) เพื่อเปิดการไต่สวน

• เป็นกรณีร้ายแรงเพียงพอ และเป็นกรณีที่รัฐภาคีไม่ต้องการดำเนินคดีหรือไม่มีความสามารถในการดำเนินคดี

• ผู้ถูกกล่าวหาไม่เคยถูกศาลอื่นพิพากษาให้รับโทษในความผิดเดียวกันนั้น

กระบวนการริเริ่มคดี

แบบที่ ๑

รัฐภาคี

รัฐภาคียื่นฟ้องต่อศาลอาญาระหว่างประเทศ โดยยื่นคำฟ้องต่ออัยการแห่งศาลอาญาระหว่างประเทศ

กรณีศึกษา
ยูกานดา : รัฐบาลยูกานดา ยื่นคำฟ้อง ธันวาคม ๒๐๐๓ เริ่มเปิดการไต่สวน กรกฎาคม ๒๐๐๔

คองโก : รัฐบาลคองโกยื่นคำฟ้อง มีนาคม ๒๐๐๔ เริ่มเปิดการไต่สวน มิถุนายน ๒๐๐๔

แอฟริกากลาง : รัฐบาลแอฟริกากลางยื่นคำฟ้อง ธันวาคม ๒๐๐๔ เริ่มเปิดการไต่สวน พฤษภาคม ๒๐๐๗

แบบที่ ๒

คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ

คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติยื่นฟ้อง ต่อศาลอาญาระหว่างประเทศ โดยยื่นคำฟ้องต่ออัยการแห่งศาลอาญาระหว่างประเทศ ในกรณีที่การกระทำนั้นไม่ได้เกิดบนดินแดนของรัฐภาคี และผู้ถูกกล่าวหาไม่มีสัญชาติของรัฐภาคี

กรณีศึกษา
ซูดาน : คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติยื่นฟ้องมีนาคม ๒๐๐๕ เริ่มเปิดการไต่สวน มิถุนายน ๒๐๐๕

คำร้องของโรเบิร์ต อัมสเตอร์ดัม เรียกร้องให้คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติมีมติยื่นคำฟ้องต่อศาลอาญา ระหว่างประเทศ ดังเช่นกรณีซูดาน

แบบที่ ๓

อัยการริเริ่มเปิดการไต่สวนเอง

มี ๒ กรณี
กรณีแรก ปัจเจกชน องค์กรเอกชน บุคคลใด ยื่นคำร้องมายังอัยการ

ลำดับแรก
- ปัจเจกชน องค์กรเอกชน บุคคลใด ยืนคำร้อง (complaint, communication) ------------->อัยการ

ลำดับที่สอง
- อัยการพิจารณาคำร้องใน ๓ ขั้นตอน

๑. ตรวจสอบเบื้องต้น (Initial Review) --------------> ๒. ทำรายงานเบื้องต้น (Basic Reporting) ------------->๓. วิเคราะห์แบบลึกซึ้ง (Intensive Analysis)

(ในขั้นตอน ตรวจสอบเบื้องต้น (Initial Review) อัยการจำหน่ายคำร้องออกไปจำนวนมาก จากสถิติที่ผ่านมา เกือบ ๓๐๐๐ คำร้อง ร้อยละ ๕ จำหน่ายเพราะเป็นการกระทำที่เกิดขึ้นก่อน ๑ กรกฎาคม ๒๐๐๒ ร้อยละ ๒๔ จำหน่ายเพราะปรากฏอย่างชัดแจ้งว่าการกระทำนั้นไม่เข้าความผิด ๔ ฐาน ร้อยละ ๑๓ จำหน่ายเพราะปรากฏอย่างชัดแจ้งว่าการกระทำนั้นไม่เข้าเขตอำนาจทางพื้นที่และ บุคคล ร้อยละ ๓๘ จำหน่ายเพราะปรากฏอย่างชัดแจ้งว่ากรณีอยู่ในอำนาจขององค์กรอื่นๆหรือคำร้อง ไม่ชัดเจน ไม่มีรายละเอียดครบถ้วนเพียงพอ มีเพียงร้อยละ ๒๐ เท่านั้นที่ผ่านไปถึงขั้นตอนทำรายงานเบื้องต้นและวิเคราะห์แบบลึกซึ้ง เช่น กรณีอัฟกานิสถาน, ชาด, โคลัมเบีย, ไอวอรี่โคสต์, เคนยา)

ลำดับที่สาม - อัยการขออนุญาตต่อศาลแผนกก่อนพิจารณาคดี (Pre-Trial Chamber) เพื่อเปิดการไต่สวน

คำร้องของโรเบิร์ต อัมสเตอร์ดัม ในส่วนที่กล่าวอ้างว่าศาลอาญาระหว่างประเทศมีเขตอำนาจในกรณีการสลายการ ชุมนุม เม.ย.-พ.ค. ๒๕๕๓ เพราะผู้ถูกกล่าวหา (นายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ) มีสัญชาติของรัฐภาคี (บริติช) เป็นกรณียื่นคำร้องในช่องทางนี้

กรณีสอง อัยการต้องการเปิดการไต่สวนเอง 

อัยการ ------------->ขออนุญาตต่อศาลแผนกก่อนพิจารณาคดี (Pre-Trial Chamber) เพื่อเปิดการไต่สวน

กรณีศึกษา
เคนยา : อัยการขออนุญาตต่อศาลแผนกก่อนพิจารณาคดี (Pre-Trial Chamber) และศาลอนุญาต มีนาคม ๒๐๑๐.